image/svg+xml

Een visioen in de kerstnacht

Verhaal

Een visioen in de kerstnacht

Plaatje bij verhaal: slot_vollenhove.jpg

In een legende over de ondergang van een oud Zuiderzeedorp is sprake van de heks van Emmeloord, die zevenhonderd jaar geleden spoorloos verdween, nadat zij een Godsgericht over het vissersdorp had aangekondigd, hetwelk zich inderdaad in de daarop volgende Allerheiligennacht voltrok. Tevoren was de vermaarde kerkklok van Emmeloord op geheimzinnige wijze verdwenen, de klok waarvan de oude vrouw gezegd had dat, indien ooit weder mensen haar klanken zouden horen, dit rouw en verschrikking zou beduiden.

Een klok, waarvan met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid kan worden gezegd, dat zij eens in de klokkestoel van het vroegere Emmeloord heeft gehangen, bevond zich omstreeks de latere middeleeuwen in het bezit van de kastelein van het slot Vollenhove, dat ressorteerde onder het bisdom Utrecht. En van hier voert de draad van de geschiedenis naar een oud slot, dat in Giethoorn aan de Bouwersgracht heeft gestaan en dat onder de naam ‘Delhof’ in de herinnering is blijven voortleven. Het betreffende gedeelte van de Bouwersgracht is ruim vijftig jaar geleden gedempt; de fundamenten van het slot, welke zich in de twintiger jaren nog duidelijk in het weiland aftekenden, zijn bij het graven van het kanaal bloot gekomen en bij die gelegenheid zijn eveneens de overblijfselen gevonden van de brug, welke ter plaatse over de vroegere dijksloot heeft gelegen.

'Delhof’ is eigenlijk dialect voor de oorspronkelijke naam 'Dahlhof' of 'Daalhof' en het slot was eigendom van een oud geslacht, waarvan een der Gieterse families, die in de Napoleontische tijd een andere naam adopteerde, afstamt.

De betreffende adoptie-akte bevindt zich nog in het archief van de voormalige gemeente Giethoorn. In de eerste helft van de Tachtigjarige Oorlog nu, huwde een der mannelijke leden van het geslacht met een meisje van Oostfries-Noorse oorsprong, dat Yola Dahlhof heette. Ze was geboren in het Noorse fjordengebied en het land van de middernachtzon had zijn stempel op Yola achtergelaten. Ze was zacht van karakter en buitengewoon beheerst. Bovendien beschikte zij over bijzondere mediamieke gaven. De man; die haar naam aan zijn bezitting verbond, was in menig opzicht haar tegenpool. Deze omstandigheid had de naam van de mannelijke bewoners van de Dahlhof dan ook geen goed gedaan - bewoners, want de man van Yola had nog een broer, die ook op de Dahlhof woonde, Deze broer was, evenals Yola, een zacht mens met een dromersnatuur, die zich, in tegenstelling tot zijn broer, sterk interesseerde voor het leven van de nazaten der flagellanten in de Gieterse samenleving. Zijn naam was Hendrik Willem.

De Dahlhofbezitters hadden rechten verworven op een uitgestrekt gebied van het bisdom en zo kwamen ze ook in het bezit van de klok, welke onder het beheer van de kastelein van het slot Vollenhove was gekomen. Deze klok kwam te hangen in een kapel, die westwaarts van de tegenwoordige Hervormde Kerk in Giethoorn heeft gestaan, ongeveer ter plaatse van het voormalige bedrijfsgebouw van de Ontginningsmaatschappij 'Land van Vollenhove'.

De rampspoed over de Dahlhof was hiermede begonnen: Hendrik Willem verdronk op 17 september 1579. Zijn levenseinde leidde tot een andere dramatische dood. Hij had namelijk liefde opgevat voor een jong meisje, genaamd Machteld Slemp of Slump, dat veel op de Dahlhof kwam. Het was de dochter van Oostfriese ouders, die in Giethoorn een vervenersbedrijf hadden. De liefde was wederzijds, doch niemand had er enig vermoeden van gehad. Op een oktoberavond, enkele weken na het verdrinken van Hendrik Willem, werd Yola bij Machteld ontboden. Ze trof het meisje, dat onder de omstandigheden zeer had geleden, in deerniswekkende toestand aan. In hevige koortsen rilde ze voortdurend. En in enkele heldere ogenblikken tussen haar koortsaanvallen vertelde Machteld aan Yola hoe tussen de muren van de Dahlhof twee harten elkaar hadden gevonden. Aan het ziekbed speelde zich een hartroerend toneel af, dat Yola hevig aangreep. Beide vrouwen bekenden elkaar, dat ze een kind van hetzelfde geslacht onder het hart droegen. Alle beperkte middelen van die dagen werden aangewend om Machteld te redden, maar geen hulp mocht baten. Het meisje volgde de man die ze lief had in het graf, doch vóór ze stierf, had ze van Yola de belofte verkregen, dat haar naam aan de Dahlhof zou worden verbonden. Opnieuw luidde de klok van Emmeloord...

Het werd kerstavond

Yola van de Dahlhof zat in het grote vierkante vertrek, dat uitzicht gaf op het oosten. Ze was alleen en staarde in het vuur onder de hoge schouw, die tegen de zuidzijde was gebouwd. De eenzaamheid drukte haar; want haar man was afwezig en hij zou voor het jaareinde niet terugkeren. Maar, het gevoel van eenzaamheid week langzaam voor een soort begeestering. Een vreemd geluk was over haar gekomen, want ze had het nieuwe leven in zich voelen ontwaken. En nu kwam er een ijle stemming van verlangen naar het kind over haar.

Zo mijmerende, geraakte Yola in een soort droomtoestand. In haar bewustzijn, vervuld van alles dat ze de laatste weken had meegemaakt, trokken caleidoscopische beelden aan haar geestesoog voorbij. Ze zag het prachtige fjordengebied, waar ze het levenslicht had aanschouwd met de lichtende golfstroom van de oceaan, dan de zonnige jeugd in Oost-Friesland, het lage Overijsselse gebied met het leven en de strijd van de nakomelingen der flagellanten, dan weer het kind, zoals Kerstmis het uitbeeldde en zoals haar moederinstinct het aanschijn gaf. En al maar verder droomde ze, totdat ze haar geest volkomen in het onderbewustzijn verloor.

Het kind verdween en ze zag een klok aan de zee-oppervlakte verschijnen, die even spoedig als ze gekomen was weer in diepte wegzonk. Vervolgens, de stille dromer van de Dahlhof, tevergeefs worstelende om het behoud van zijn leven en daarachter weer de jonge Machteld, die hem op zijn reis naar het onbekende was gevolgd. Opnieuw verscheen het Kind in de kribbe te Bethlehem, het Kind met het goddelijke aureool, de liefde van de Heilige Moeder en de liefde van God zelf in een wereld, die voor het mooie en voor al deze liefde slechts het kruis van Golgotha had.

Nog sterker drong het visioen zich aan haar op. Ze was nu heel ver van haar eigen kind verwijderd, maar ze zag het kleine hulpeloze wezen, waarin haar eigen ziel was overgegaan. Ze hoorde de stem van de stervende Machteld profeteren, dat zich nog eenmaal in het geslacht van de Dahlhof deze dingen zouden herhalen nadat de klok van Emmeloord de vloek voleindigd had, maar dan tot de volbrenging van een belofte Gods aan twee mensen van het eigen bloed. En tenslotte, dat zij - Yola - deze liefde over de graven heen zou zien en koesteren onder de bescherming van de heilige Drie-eenheid - de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. De droom scheen haar een eeuwigheid toe en Yola ontwaakte niet meer voor de volgende morgen. Ze was echter op onverklaarbare wijze blind geworden.

Na de kerstdagen volgden de gebeurtenissen in de Overijsselse nederzetting der flagellanten elkander snel op. Mars hield het land nog altijd in zijn ban gevangen en ook in deze lage gebieden woedde het oorlogsgeweld. Vreemde troepen trokken bij nacht en ontij door het Land van Vollenhove. Het had sterk gevroren en in de Oudejaarsnacht werd de zware klok van Emmeloord door Spaanse soldaten uit de kapel van St. Maarten weggenomen om voor oorlogsdoeleinden te worden gebezigd. Met vereende krachten werd het gevaarte op een slede geladen en voort ging het, westwaarts dwars door de moerassen, welke het oude Beulspad, dat van Steenwijk richting Beulake liep, aan weerszijden flankeerden. Maar op een diepe plek bezweek het ijs onder de zware last. De klok zonk weg in de veenmodder en de soldaten betaalden de tol aan de klok van Emmeloord met hun leven. Veel is er gezocht - zelfs tientallen jaren later - maar niemand heeft ooit de plek, waar de klok gezonken was, gevonden. Was dit het einde van de vloek. .?

Het werd februari en over de Dahlhof, waaraan ook de oorlog niet onopgemerkt voorbij was gegaan, heerste een trieste stemming. Yola's echtgenoot was in de louwmaand, aan de zijde van Norrits, in de strijd gevallen en met hem was de laatste mannelijke telg van het geslacht verdwenen. Even later - op 14 februari en naar de natuur te vroeg - schonk de blinde Yola het leven aan een dochter aan wie zij, indachtig de afgelegde belofte, de naam van Machteld gaf. En in dit kind vond zij alles, dat inhoud aan haar leven had gegeven, terug. Het was de lichtende ster in de eenzaamheid van haar verdere bestaan. Oud is ze niet geworden, ze stierf vermoedelijk aan dezelfde ziekte, welke ook Machteld ten grave had doen dalen.

De jonge Machteld trouwde later met Joncker Renoij. Ze schonk aan de kerk een nieuwe klok, vervaardigd in Leraine. Het is de klok, welke altijd in de klokkestoel achter de Gieterse kerk heeft gehangen en die, na in de jongste oorlogsjaren opnieuw door vreemde soldaten te zijn weggehaald, nu in een nieuwe klok is omgegoten.

Eveneens schonk Machteld de zilveren avondmaalsbekers, die nog steeds gebruikt worden. Verder houdt een bank in de Gieterse kerk de herinnering aan haar levendig. Deze bank, de zogenaamde adelbank, bleef tot 1884 ter beschikking van de familie, welke door banden des bloeds met de geschiedenis van de Dahlhof bleef verbonden. Daarop wilde de kerkenraad de bank verhuren, hetgeen voor de aanvang van een godsdienstoefening tot een scène tussen partijen leidde. Maar geesten sterven niet en het visioen dat Yola van de Dahlhof ruim 400 jaar geleden in de kerstnacht zag, is later werkelijkheid geworden...

*Eerder gepubliceerd in het tijdschrift Kondschap, december 1990.

Trefwoorden:Kerst, Kerstnacht, Kerstverhaal, Visioen, Vollenhove, Giethoorn, Emmeloord
Personen:Yola van dahlhof, Machteld Renoij, machteld slemp, machteld slump
Periode:1579
Locatie:Giethoorn

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.